Quyền và nghĩa vụ của cha mẹ đối với con sau ly hôn được quy định tại các Điều 81, Điều 82, Điều 83, Điều 84 theo Luật Hôn nhân và gia đình năm 2014. Theo đó, các quyền và nghĩa vụ được quy định cho 2 nhóm chủ thể là người trực tiếp nuôi con và người không trực tiếp nuôi con.
Quyền và nghĩa vụ của người trực tiếp nuôi con
- Quyền và nghĩa vụ trông nom, chăm sóc, nuôi dưỡng, giáo dục con:
Tại khoản 1, Điều 81 Luật HN&GĐ năm 2014 đã quy định về vấn đề này như sau:
“ Sau khi ly hôn, cha mẹ vẫn có quyền, nghĩa vụ trông nom, chăm sóc, nuôi dưỡng, giáo dục con chưa thành niên, con đã thành niên mất năng lực hành vi dân sự hoặc không có khả năng lao động và không có tài sản để tự nuôi mình…”.
Theo pháp luật, sau khi ly hôn, cha mẹ vẫn có nghĩa vụ và quyền ngang nhau trong việc chăm sóc, giáo dục, nuôi dưỡng con. Đối với người trực tiếp nuôi con, là người cùng chung sống với con nên các nghĩa vụ và quyền của cha mẹ trong việc chăm sóc, nuôi dưỡng, giáo dục con nói chung không thay đổi so với trước khi ly hôn như: quyền đại diện cho con; bồi thường thiệt hại cho con; quyền quản lý tài sản riêng của con…
Về quyền và nghĩa vụ chăm sóc, nuôi dưỡng
Cha, mẹ có quyền và nghĩa vụ ngang nhau, cùng nhau chăm sóc, nuôi dưỡng con chưa thành niên, con thành niên mất năng lực hành vi dân sự hoặc không có khả năng lao động và không có tài sản để tự nuôi mình.
Đây là những đối tượng yếu thế, luôn cần sự chăm sóc, giáo dục của cha mẹ. Nghĩa vụ và quyền giáo dục con: Cha mẹ có nghĩa vụ và quyền giáo dục con, chăm lo và tạo điều kiện cho con học tập; sống trong môi trường có thể phát triển đầy đủ cả về thể chất lẫn tinh thần…
Việc thăm nom con là quyền và nghĩa vụ của người không trực tiếp nuôi con, tuy nhiên việc thăm nom con còn liên quan đến người trực tiếp nuôi dưỡng con và gia đình .
Do đó, người trực tiếp nuôi con vẫn có những quyền và nghĩa vụ nhất định Về quyền và nghĩa vụ cấp dưỡng cho con: Con cái không sống chung với cha, mẹ thì quyền, nghĩa vụ nuôi dưỡng con của cha, mẹ được chuyển thành nghĩa vụ cấp dưỡng. Thông thường vấn đề này chỉ đặt ra với người không trực tiếp nuôi con. Tuy nhiên, trong một số trường hợp, người trực tiếp nuôi con vẫn có thể phải thực hiện nghĩa vụ cấp dưỡng cho con (Điều 110 Luật HN&GĐ năm 2014).
Quyền và nghĩa vụ của người không trực tiếp nuôi con.
Quyền và nghĩa vụ thăm nom, chăm sóc, nuôi dưỡng, giáo dục con.
Theo khoản 3 Điều 82 Luật HN&GĐ năm 2014 quy định: “Sau khi ly hôn, người không trực tiếp nuôi con có quyền, nghĩa vụ thăm nom con mà không được ai cản trở.”
Theo khoản 2 Điều 83 Luật HN&GĐ năm 2014 quy định: “Cha mẹ trực tiếp nuôi con cùng các thành viên gia đình không được cản trở người không trực tiếp nuôi con trong việc thăm nom, chăm sóc, nuôi dưỡng, giáo dục con.”
Người không trực tiếp nuôi con sau khi ly hôn tuy không sống cùng con nhưng vẫn là cha, mẹ của con. Do đó, việc chăm sóc, nuôi dưỡng, giáo dục con vẫn được pháp luật đặt ra đối với họ. Bên cạnh những quyền và nghĩa vụ không thay đổi so với trước khi ly hôn, họ vẫn phải cùng người trực tiếp nuôi con cùng thực hiện việc chăm sóc, nuôi dưỡng, giáo dục con bằng cách này hay cách khác để cùng nuôi dưỡng, giáo dục con một cách tốt nhất.
Trong trường hợp đặc biệt, nếu cả cha, mẹ đều không có đủ điều kiện chăm sóc, nuôi dưỡng, giáo dục con như cha mẹ mất năng lực hành vi dân sự, đang chấp hành hình phạt tù…thì con cái sẽ do người thân thích khác như anh, chị, em, ông, bà của người đó nuôi dưỡng, chăm sóc. Sau khi cha mẹ có điều kiện và khả năng thì quyền và nghĩa vụ này sẽ được đặt lại đối với cha mẹ.
Việc thăm nom con: Thăm nom con là quyền cơ bản đối với người không trực tiếp nuôi con. Quyền thăm nom con được pháp luật đảm bảo và tôn trọng nếu nó xuất phát từ lợi ích của con cái. Còn nếu quyền này bị người không trực tiếp nuôi con lợi dụng, làm ảnh hưởng xấu đến con sẽ bị pháp luật hạn chế.
Quyền và nghĩa vụ trợ cấp cho con
Nghĩa vụ cấp dưỡng cho con của người không trực tiếp nuôi con được quy định tại Điều 110 Luật HN&GĐ năm 2014 và khoản 2 Điều 82 của Luật này cũng quy định rõ:
“cha, mẹ không trực tiếp nuôi con có nghĩa vụ cấp dưỡng cho con”. Người không trực tiếp nuôi con phải thực hiện nghĩa vụ cấp dưỡng chỉ được tạm ngưng cấp dưỡng hoặc chỉ chấm dứt việc thực hiện cấp dưỡng khi thuộc các trường hợp luật định như: thỏa thuận của 2 bên do khó khăn về kinh tế (Điều 117); người được cấp dưỡng đã thành niên và có khả năng lao đọng hoặc tài sản để tự nuôi mình…(Điều 118).
Quyền và nghĩa vụ của cha, mẹ trong việc thay đổi người trực tiếp nuôi con.
Điều 84 Luật HN&GĐ năm 2014 quy định về thay đổi người trực tiếp nguôi con sau khi ly hôn. Theo pháp luật hôn nhân và gia đình quy định: “Trong trường hợp có yêu cầu của cha, mẹ hoặc cá nhân, tổ chức được quy định tại khoản 5 Điều 84 Luật HN&GĐ 2014, Tòa án có thể quyết định việc thay đổi người trực tiếp nuôi con”.
Việc thay đổi quyền trực tiếp nuôi con được giải quyết khi có một trong các căn cứ sau:
+ Cha, mẹ thỏa thuận về việc thay đổi người trực tiếp nuôi con phù hợp với lợi ích của con.
+ Người trực tiếp nuôi con không còn đủ điều kiện trực tiếp trông nom, chăm sóc, nuôi dưỡng, giáo dục con.
+ Việc thay đổi người trực tiếp nuôi con phải xem xét nguyện vọng của con từ đủ 07 tuổi trở lên.
Sau khi thay đổi người trực tiếp nuôi con, các bên có trách nhiệm thực hiện đúng nghĩa vụ của mình. Việc thay đổi người trực tiếp nuôi con có thể tiếp tục được thực hiện nếu như việc thay đổi lần trước không có phù hợp.